Του Στέφανου Μίλεση
Στο Χατζηκυριάκειο στην περιοχή της μοναδικής εκκλησίας στην Ελλάδα, όπου τιμάται ο Άγιος από την Κυνουρία, ο Άγιος Νείλος, κάποιες δεκαετίες πριν, έζησε ένας μεγάλος λαϊκός τραγουδιστής ο Δημήτρης Γκόγκος που έγινε γνωστός με το όνομα Μπαγιαντέρας.
Στην οδό Βύρωνος στον αριθμό 30, στην ίδια θέση που κάποτε ήταν το σπίτι του, από το 1998, δεσπόζει μια πολυκατοικία. Όμως οι αναμνήσεις της γειτονιάς για τον μεγάλο λαϊκό τροβαδούρο της, συνεχίζουν να είναι έντονες.
Πολλά τραγούδια του Μπαγιαντέρα σημείωσαν επιτυχία, αλλά ειδικά το "Χατζηκυριάκειο"ταυτίστηκε όσο κανένα άλλο με την συγκεκριμένη περιοχή του Πειραιά.
 |
| Οινοπωλείον "Μύκονος"του Γ.Δ. Πολυκανδριώτη στον Άγιο Νείλο |
Ο Άγιος Νείλος, τα παλαιότερα χρόνια, καθώς είχε αναπτυχθεί στις παρυφές της Υδραίικης συνοικίας, ήταν περιοχή που παρουσίαζε έντονη ποικιλομορφία ως προς τον τύπο των ανθρώπων που ζούσαν εκεί. Νησιώτες, Κρανιδιώτες, Καρπάθιοι αλλά και πρόσφυγες που θα προστεθούν από το '22 και μετά στις ίδιες γειτονιές. Ένα παράξενο μωσαϊκό ανθρώπων με πολλούς εξ αυτών, να έχουν κοινές καταγωγές από τα νησιά του Σαρωνικού. Έτσι και οι γονείς του Γκόγκου. Ποριώτης υπαξιωματικός του Βασιλικού Ναυτικού (στην εποπτεία Λιμένων) ο πατέρας του, Υδραία η μητέρα του, έφτασαν εκεί όταν ο πρώτος πήρε μετάθεση.
Τότε στην περιοχή του Άγιου Νείλου ζούσαν κυρίως άνθρωποι του λιμανιού, της εργασίας, του μεροκάματου. Ανάμεσά τους υπήρχαν όμως και τύποι πραγματικά επικίνδυνοι, που είχαν γίνει γνωστοί για το ποινικό τους μητρώο, ειδικοί στα "ξεκαθαρίσματα"λογαριασμών.
Στην περιοχή υπήρχαν επίσης διάσπαρτα πολλά κουτούκια, καφενεία, οινοπωλεία, ταβέρνες σε υπόγεια ή ημιυπόγεια, ονομαστά για το καλό κρασί τους αλλά και ύποπτα στέκια που σύχναζαν χασικλήδες.
 |
| Η πολυκατοικία που σήμερα βρίσκεται στη θέση του σπιτιού του Μπαγιαντέρα, στην οδό Βύρωνος 30, έχει γίνει πλέον σημείο αναφοράς για εκδηλώσεις και αφιερώματα που γίνονται στον Πειραιά |
Δεν έλειπαν βέβαια ανάμεσά τους, με μικρότερη όμως συχνότητα σε σχέση με άλλες περιοχές και οι αστικές κατοικίες οι περίτεχνα διακοσμημένες με φουρούσια, σχέδια και άλλα χαρακτηριστικά που έφεραν οι οικίες ανθρώπων που είχαν ξεφύγει από την επιβίωση και ζούσαν σε καλύτερη μοίρα από τους υπόλοιπους.
Σε αυτή την περιοχή μεγάλωσε λοιπόν ο Δημήτρης Γκόγκος και έτσι ο χαρακτήρας του αφομοίωσε λίγο από όλες τις αποχρώσεις της κοινωνίας που τον περιστοίχιζε. Ήθελε να είναι ο τύπος του "μάγκα"όπως αυτούς που έβλεπε να περπατούσαν στη γειτονιά του, που δεν έκαναν ποτέ πίσω. Στο πρόσωπό του συγκέντρωσε διαφορετικά στοιχεία, "χαρίσματα"διαφορετικών κοινωνικών τάξεων, όπως και η περιοχή του Αγίου Νείλου όπου μεγάλωσε. Έμαθε μουσική αλλά επιδόθηκε στο μπουζούκι. Αγαπούσε τον αθλητισμό αλλά ήθελε να παλεύει ελληνορωμαϊκή. Άκουγε μέχρι κλασσική μουσική αλλά έπαιζε και στα "παράξενα"στέκια. Έκανε γυμναστική και μπάνιο με κρύο νερό στην αυλή!
Όλη τη δεκαετία του '20 παιζόταν διαρκώς στα θέατρα της Αθήνας και του Πειραιά, η οπερέτα του Έριχ Κάλμαν "Μπαγιαντέρα". Ο κόσμος την είχε μάθει, αφού την ανέβαζαν διαρκώς.
![]()
Τότε ο Γκόγκος την διασκεύασε για μπουζούκι. Από αυτό του έμεινε το παρατσούκλι "Μπαγιαντέρας".
Όλη τη δεκαετία του '20 παιζόταν διαρκώς στα θέατρα της Αθήνας και του Πειραιά, η οπερέτα του Έριχ Κάλμαν "Μπαγιαντέρα". Ο κόσμος την είχε μάθει, αφού την ανέβαζαν διαρκώς.
Τότε ο Γκόγκος την διασκεύασε για μπουζούκι. Από αυτό του έμεινε το παρατσούκλι "Μπαγιαντέρας".
Πολέμησε γενναία στο Αλβανικό μέτωπο, έγραψε τραγούδια για την περίοδο αυτή, αλλά κυρίως για το αντάρτικο που ακολούθησε. Την περίοδο εκείνη είναι που λόγω αβιταμίνωσης τυφλώνεται, την ώρα μάλιστα που τραγουδά. Όλα του τα τραγούδια αποτελούν αποσπάσματα της ζωής του και κυρίως της γειτονιάς του.
Η Ξαβεριώτισσα,
Η μικρή από το Πασαλιμάνι,
Καλλιπολίτισσα ναζιάρα,
Μια τράτα Κουλουριώτικη,
Πειραιωτοπούλα,
Χατζηκυριάκειο,
Τα Υδραίικα, κ.α.
Έζησε πραγματικά σκληρά χρόνια που ακολούθησαν ακόμη πιο δύσκολα καθώς ήταν δηλωμένος αριστερός. Αλλά και οι σχέσεις με ανθρώπους του "συναφιού", του λιμανιού, τους ανθρώπους των λαϊκών τραγουδιών δεν ήταν όπως τις φανταζόμαστε σήμερα. "Τότες ο Πειραιάς ήταν πολύ άγριος...Οι φόνοι στα Καρβουνιάρικα, Τρούμπα και Τζελέπη ήταν στην ημερήσια διάταξιν. Όσο για τεκέδες από την Πειραϊκή, Παναγίτσα, Άγιο Νείλο, Άγιο Νικόλαο, Γύφτικα στο Χατζηκυριάκειο στην Τρούμπα και όσο πιο πέρα πήγαινες. Άγιο Διονύση, εκεί φουμάρανε στο δρόμο..."περιέγραφε στα απομνημονεύματά του ο Νίκος Μάθεσης, ή αλλιώς ο Νίκος ο Τρελάκιας.
Να σημειωθεί πως ο Μάθεσης προκαλούσε φόβο στον Πειραιά καθώς ήταν νταής και είχε σκοτώσει και έναν τύπο πραγματικό φόβητρο της Φρεαττύδας. Η παρέα του Μάθεση ήταν όλοι γνωστοί στην Ασφάλεια και σεσημασμένοι ως επικίνδυνοι! Κι όμως ο Γκόγκος δεν έκανε πίσω ούτε στον Μάθεση! Γνωστή η παρεξήγηση για το τίποτα, για ένα κουκλάκι της δραχμής.
"Με είχε κτυπήσει μπαμπέσικα...Αυτός νόμιζε πως θα το έβαζα στα πόδια....Του δίνω μια γροθιά..." .
Έτσι ατρόμητος ήταν ο Γκόγκος όχι μόνο στις πιάτσες του Πειραιά αλλά από την εποχή του Αλβανικού μετώπου
Αν κάποιος έκανε πίσω, έχανε την υπόληψή του. Δεν θα είχε πρόσωπο να κυκλοφορήσει στην πιάτσα.
Η ζωή του Μπαγιαντέρα όπως και άλλων λαϊκών της εποχής του έγινε ντοκιμαντέρ του Βασίλη Μάρου σε μια συνεργασία του BBC και της Βαυαρικής τηλεόρασης.
Πηγές:
- Αφιέρωμα "Πειραιάς και τραγούδι" - Περιοδική έκδοση της Ελληνογαλλικής Σχολής Πειραιά "Ο Άγιος Παύλος".
- www.rebetiko.gr
- www. Koutouzis.gr
- Εφημερίδες Εποχής
Η Ξαβεριώτισσα,
Η μικρή από το Πασαλιμάνι,
Καλλιπολίτισσα ναζιάρα,
Μια τράτα Κουλουριώτικη,
Πειραιωτοπούλα,
Χατζηκυριάκειο,
Τα Υδραίικα, κ.α.
Έζησε πραγματικά σκληρά χρόνια που ακολούθησαν ακόμη πιο δύσκολα καθώς ήταν δηλωμένος αριστερός. Αλλά και οι σχέσεις με ανθρώπους του "συναφιού", του λιμανιού, τους ανθρώπους των λαϊκών τραγουδιών δεν ήταν όπως τις φανταζόμαστε σήμερα. "Τότες ο Πειραιάς ήταν πολύ άγριος...Οι φόνοι στα Καρβουνιάρικα, Τρούμπα και Τζελέπη ήταν στην ημερήσια διάταξιν. Όσο για τεκέδες από την Πειραϊκή, Παναγίτσα, Άγιο Νείλο, Άγιο Νικόλαο, Γύφτικα στο Χατζηκυριάκειο στην Τρούμπα και όσο πιο πέρα πήγαινες. Άγιο Διονύση, εκεί φουμάρανε στο δρόμο..."περιέγραφε στα απομνημονεύματά του ο Νίκος Μάθεσης, ή αλλιώς ο Νίκος ο Τρελάκιας.
Να σημειωθεί πως ο Μάθεσης προκαλούσε φόβο στον Πειραιά καθώς ήταν νταής και είχε σκοτώσει και έναν τύπο πραγματικό φόβητρο της Φρεαττύδας. Η παρέα του Μάθεση ήταν όλοι γνωστοί στην Ασφάλεια και σεσημασμένοι ως επικίνδυνοι! Κι όμως ο Γκόγκος δεν έκανε πίσω ούτε στον Μάθεση! Γνωστή η παρεξήγηση για το τίποτα, για ένα κουκλάκι της δραχμής.
 |
| Η παρέα του Μάθεση. Οι νταήδες της αγοράς. Στα δεξιά κάποιος σκεπάζει το πρόσωπό του, καθώς είναι καταζητούμενος.(Φωτογραφία από το τεύχος 6, Νοέμβριος 2012, Αφιέρωμα Πειραιάς και τραγούδι της Ελληνογαλλικής Σχολής Πειραιά, "Ο Άγιος Παύλος") |
 |
| Ο μεσαίος τύπος από την παρέα του Μάθεση είναι που σκότωσε λίγο μετά τη λήψη της παρούσας φωτογραφίας τον οδηγό ΤΑΞΙ, στις 6 Ιουνίου του 1931 στο Πέραμα. Με αυτούς τους τύπους είχε να κάνει ο Γκόγκος, όταν ήρθε κάποια στιγμή σε προστριβή με τον Μάθεση. (Φωτογραφία από το τεύχος 6, Νοέμβριος 2012, Αφιέρωμα Πειραιάς και τραγούδι της Ελληνογαλλικής Σχολής Πειραιά, "Ο Άγιος Παύλος") |
Έτσι ατρόμητος ήταν ο Γκόγκος όχι μόνο στις πιάτσες του Πειραιά αλλά από την εποχή του Αλβανικού μετώπου
"Σου στέλνω χαιρετίσματα απ΄ τα βουνά μανούλα
στο καραούλι βρίσκομαι, στην πιο ψηλή ραχούλα".
Αν κάποιος έκανε πίσω, έχανε την υπόληψή του. Δεν θα είχε πρόσωπο να κυκλοφορήσει στην πιάτσα.
Η ζωή του Μπαγιαντέρα όπως και άλλων λαϊκών της εποχής του έγινε ντοκιμαντέρ του Βασίλη Μάρου σε μια συνεργασία του BBC και της Βαυαρικής τηλεόρασης.
 |
| Όλοι οι ρεμπέτες του Πειραιά, βρίσκονταν στο γνωστό Οργανοποιείο του Ζοζέφ. Στα δεξιά ο Παπαϊωάννου φαντάρος το 1940 |
Πηγές:
- Αφιέρωμα "Πειραιάς και τραγούδι" - Περιοδική έκδοση της Ελληνογαλλικής Σχολής Πειραιά "Ο Άγιος Παύλος".
- www.rebetiko.gr
- www. Koutouzis.gr
- Εφημερίδες Εποχής
ΤΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΜΙΛΕΣΗ
ΑΠΟ ΤΟ
